آهک در بناهای تاریخی و روشهای مرمت آن

چینی ها هم پختن سنگ آهک را می دانستند و در ساختن برجهای دیوار چین که 200 سال پیش از میلاد ساخته شده ملات آهک مصرف کرده اند اما ملات های آهکی ایران خیلی قدیمی تر است.

در زمان هخامنشیان در کف کاخهای هخامنشی در تخت جمشید و شوش آهک به کار رفته است این مطلب نشان می دهد که در زمان هخامنشیان کارشناسان ساختمانی ایرانی آهک پزی را می دانستند.

ازملات آهک در پی سازی،کرسی چینی ودیوارسازی در بناهای قدیمی استفاده شده است.

امروزه نیز آهک یکی از مصالح مفید و موثر در ساختمان است برخی سنگهای اهکی را در پوشش کف، ازاره،پله هاونماها به کار می برند وبرخی برای ملات پخته شده مصرف میشوند.

ابن خلدون روش سازه چینه ای (طابیه ) را خاص مسلمانان دانسته است که خاک آمیخته با آهک را در فضایی بین دو تخته می ریزند و آن را با کوبه های مخصوصی که برای همین منظور آماده شده است می فشرند و در هم می کوبند تا خوب نرم شود و اجزای خاک با آهک مخلوط گردد. سپس بار دوم و سوم در آن خاک می ریزند تا وقتی که فضای خالی میان دو تخته بکلی پر شود. در نتیجه این روش ذرات خاک و آهک چنان به هم می آمیزند که گویی جسم واحدی تشکیل داده اند... هر بار تخته ها را در خط مستقیمی پیوسته به خط پیشین قرار می دهند تا آن که، کلیه قسمتهای دیوار چنان به هم می پیوندد و جوش می خورد که گویی از ماده ای یکپارچه ساخته شده است . دیوار چینه ای در غرب قلمرو مسلمانان در سده های پنجم و ششم بویژه در ساختمانهای نظامی بسیار رواج داشته است و به نظر می رسد که از اندلس وارد مغرب شده باشد.



آهک:

آهک یا اکسید کلسیم سفید رنگ است و از پختن سنگ آهک به دست می آید. هر چه درجه پختن آهک بیشتر باشد آهک پخته کند تر با آب ترکیب می شود.

در گرمای بیش از 1000 درجه آهک اندکی جمع می شود و سطح رویه اش کمی کاهش می یابد

و با آب به کندی ترکیب می شود و شکفتن آن کند می گردد.

در گرمای 2580-2750 درجه آهک آب می شود . آهک بلوری به شکل مکعب بی رنگ با ته رنگ زرد است. آب به کندی از سطح آهک بلوری به درون آن نشست می کند . و اگر گرد بلوری آن را در آب بریزند پس از چند دقیقه با حالت انفجاری با آب ترکیب می شود.



آهک زنده(اکسید کلسیم) :

در برابر هوا و رطوبت ناپایدار است و از این روی نمی‌توان آن را مدتی دراز نگهداری کرد. آهک هیدراته را می‌توان مدتی دراز انبار کرد.

آهک مرده و آب آهک

هرگاه بر روی اکسید کلسیم (آهک زنده) ، آب ریخته شود، بر اثر واکنش با آب ، گرما ایجاد می‌کند که موجب بخار شدن قسمتی از آب می‌شود. در این عمل ، آهک بر اثر جذب آب ، متورم شده ، سپس به‌صورت گرد سفیدی در می‌آید که اصطلاحا «آهک مرده» نامیده می‌شود، (زیرا در تماس با آب ، دیگر واکنشی از خود نشان نمی‌دهد) و این عمل را شکفته شدن آهک نیز می‌گویند.

هر گاه مقداری آب به آهک مرده اضافه شود، به شیر آهک تبدیل می‌شود که اگر آن را صاف کنیم، محلول زلالی که در حقیقت محلول سیرشده هیدروکسید کلسیم در آب است، حاصل می‌شود که به آب آهک موسوم است. آب آهک کاربردهای بسیاری در صنایع شیمیایی دارد. مثلا در تهیه آمونیاک،هیدروکسید سدیم، هیدروکسید فلزات ، پرکلرین و به‌ویژه در استخراج منیزیم از آب دریا ، بکار می‌رود.



انواع آهک

معمولا از سه نوع آهک در کارهای ساختمانی استفاده می‌شود.
آهک چرب یا پر قوه

این نوع آهک ، حدود چهار درصد ناخالصی دارد و مهمترین ویژگی آن این است که در تماس با آب به‌شدت شکفته می‌شود و حجم آن تا حدود 2.5 برابر مقدار اولیه‌اش افزایش می‌یابد. مخلوط آن با شن در تماس با گاز کربنیک به‌ سرعت خود را می‌گیرد و سفت می‌شود، (به مدت 15 روز در مجاورت هوا). از اینرو ، آهک چرب را آهک هوایی نیز می‌گویند.



آهک‌های کم قوه

این نوع آهک از سنگ آهک‌هایی که 5 تا 6 درصد آهک دارند، تولید می‌شود و ناخالصی‌های عمده آن را اکسید آهن

(گل اخری) ،اکسید سیلیسیم(سیلیس) ،اکسید آلومینیوم (آلومین) تشکیل می‌دهد. از ویژگیهای این نوع آهک این است که به‌کندی شکفته می‌شود و ملات حاصل از مخلوط آن با شن ، به‌آرامی‌ در هوا سفت می‌شود.
آهک‌های آبی

این نوع آهک ، معمولا از سنگ آهک‌هایی که حدود 6 تا 22 درصد گل رس دارند، تهیه می‌شود. از ویژگیهای مهم این نوع آهک آن است که دور از هوا و حتی در زیر آب ، به آهستگی سفت می‌شود، در تماس با آب خیلی شکفته می‌شوند و با آب، خمیر کم‌چسب تولید می‌کند. بطور کلی ، می‌توان این نوع آهک‌ها را حد واسط بین آهک‌های هوایی و سیمان دانست.

مرحل تهیه آهک‌های آبی

برای تهیه این نوع آهک مراحل زیر به ترتیب انجام می‌گیرد.
1.تجزیه سنگ آهک

در این مرحله ، به روشی که برای تهیه آهک گفته شد، عمل می‌شود. با این تفاوت که سنگ آهک انتخاب شده است، باید مقدار قابل ملاحظه‌ای خاک رس همراه داشته باشد.
2.شکفته کردن

در این مرحله با دقت و مهارت کافی ، آن اندازه آب به آهک زنده اضافه می‌شود که فقط اکسید کلسیم هیدراته شود و سیلیکات‌ها و آلومینات کلسیم آب را جذب نکنند و به صورت بلورهای هیدراته در نیایند. برای این منظور اضافه کردن آب را باید در دمای 250 تا 400 درجه سانتی‌گراد انجام داد، زیرا در این دما ، سیلیکات‌ها ، آب جذب نمی‌کنند.

3.الک کردن

آهک را پس از شکفته شدن باید از الکهای ویژه‌ای عبور داد و بر اساس اندازه ذرات ، آن را به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

آهک سبک : که نرم‌ترین قسمت آن است و درجه خلوص آن نیز بالا است.

آهک هیدرولیک معمولی : که از الک رد نشده است و باید آن را دوباره آسیاب و بوجاری کرد.

آهک‌های سنگین : که دانه‌های آنها دارای ماهیت سیمان است و مقدار سیلیکات آن زیاد است.

نخاله آهک : شامل سنگ آهک‌های نپخته است که در برابر آب شکفته نمی‌شود و حاوی مقدار زیادی سیلیکات است.

سنگ آهک:

دارای انواع : خالص

نا خالص

خالص:بلوری و بی رنگ است با و درجه سختی 3این سنگ را در دمای 1289 درجه ذوب کرده اند.

ناخالص: سنگهای آهکی بیشتر غیر بلوری و ناخالص اند.

اگر با اکسید های مختلف آهن همراه باشد به رنگهای قهوه ای یا زرد و یا سرخ هستند.

اگر با کربن همراه باشد به رنگهای ابی، سیاه و خاکستری در می اید.

نحوه تشکیل

سنگهای آهکی از نظر ژنتیکی و نحوه تشکیل به دو گروه عمده و بزرگ آهکهای برجا و آهکهای نابرجا تقسیم می‌شوند. آهکهای برجا شامل کلیه سنگ آهکهای ستونهایی می‌گردد که طی فرآیندهای شیمیایی و بیوشیمیایی در محلی که وجود دارند، تشکیل گردیده‌اند. اصولا تشکیل در جای رسوبات آهکی مربوط به فعالیتهای بیولوژیکی بوده و از منشا بیوشیمیایی هستند. مانند تراورتن و ستونهای آهکی.

آهکهای نابرجا آهکهایی را شامل می‌گردد که از نظر بافتی به سنگهای کلاسیک شباهت داشته ، ولی از نظر منشا تشکیلاتشان کاملا مربوط به فرآیندهای شیمیایی هستند. مانند آهکهای تخریبی و ماسه‌ای.

شکل و گسترش سنگهای آهکی

رسوبات کربناته جدید در محیطهای رسوبی مختلفی تشکیل شده و به اشکال گوناگون گسترش دارند. با وجود تنوع زیادی که در محیط رسوبی کربناتها وجوددارد، بطور کلی این محیطها را می‌توان در دو گروه بزرگ زیر مطالعه کرد.

۱. سنگ های آهکی در محیطهای عمیق

سنگهای آهکی که در محیطهای عمیق دریایی عصر حاضر تشکیل می‌گردند، در دو گروه به شرح زیر مشخص می‌شوند.

گروه اول :

آهکهایی هستند که از مناطق کم عمق تر حوضه رسوبی توسط جریانهای زیر دریایی یا جریانهای توربیدیتی به مناطق عمیق منتقل شده و به تدریج بر حسب اندازه و وزن مخصوصشان رسوب کرده‌اند. این مواد منتقل شده ، طبعا ریز دانه و از بقایا و اسکلت جانوران و ارگانیسمهای دریایی هستند که از آن جمله می‌توان جلبکهای آهکی رانام برد.

گروه دوم :
آهکهایی هستند که منشا آنها ، صدف و پوسته فرامینفرها و پلانکتونهایی نظیر گلوبیژرینا است. تشکیل لجنهای گلوبیژرینا در اعماق زیادتر یعنی حدود 4000 متر به پایین به علت نا‌پایداری پوسته آهکی و حل شدن آنها در آب دریا ، متوقف می‌شود.
2. سنگهای آهکی در محیطهای کم عمق

معمولا محیطهای کم عمق ، در حاشیه و سواحل دریاهای آزاد گسترش داشته و این سواحل محل مناسبی برای تشکیل آهکهای مربوط به این محیط ها هستند.



آرگونیت یا مرمر:

از آب داغ آهک دار چشمه ها آرگونیت ته نشین شده و چون افت گرما کم بوده بلور شده و پس از کاهش گرمای آب تراورتن ته نشین شده است.

در ایران آرگونیت مرمر نام دارد و در شهرهای جلفای آذر باییجان ، مراغه، قصلان کردستان یافت می شود.

نوع کبود آن انیکس نام دارد .

سنگ تراورتن در صوفیان، سعید آباد تبریز، آذر شهر، مهاباد، مراغه اردبیل یافت میشود.

انواع سنگهای آهکی :

1- سنگ آهک های ته نشسته از آب دریا ها که ناخالص اند.

2- سنگ آهک دولومیتی:سنگ آهک اگر کربنات منیزیم داشته باشد دولومیتی نام دارد.

3- سنگ مرمر: از دگرگون شدن سنگ آهک درست میشود.

4- سنگ آهک مرجانی

5- آرگونیت و تراورتن که از نوع سنگهای ساختمانی هستند که برای فرش کف و پله مورد استفاده قرار میگیرند.

6-سنگ آهک قیری:از نشست کردن نفت خام در سنگهای آهکی و پریدن روغنهای سبک نفت خام درست شده است و آن را آسیاب می کنند و در روسازیهای سیاه به مصرف میرسانند(در آهک پزی مصرف نمیشود).

7- سنگ آهک نرمی که مانده ی جلد جانوران دریایی است و با دست سائیده می شود و برای نوشتن روی تخته است.

8-آهک صدفی: از سوختن خرده های صدف به دست می آید (در شهر های ساحلی) برای بدست آوردن اندود آن، آهک صدفی را با شیر گاو میش مخلوط می کنند. این نوع اندود در برکه های هرمز گان یا بناهای خوزستان روی گنبدهای اورچین کشیده می شود و مقاومت خوبی در مقابل عوامل جوی دارد . آهک صدفی را با سفیده تخم مرغ مخلوط کرده و از آن به عنوان چسب در بند زنی ظروف چینی استفاده می کنند.

روشهای تهیه آهک‌

روش تهیه کلی آهک ، همان حرارت دادن سنگ آهک(کربنات کلسیم) تا دمای 1000 تا 1200 درجه سانتی‌گراد است. البته ، هر چه دما بالاتر باشد و گاز دی اکسید کربن حاصل ، بهتر از محیط خارج شود، عمل تجزیه سنگ آهک بهتر صورت می‌پذیرد. گمان میرود پختن سنگ آهک را چادر نشین ها کشف کرده باشند. چادر نشین ها کسانی بودند که در جای ماندن خود آتش می افروختند و با سنگ و گل اجاق می ساختند. همه یا بخشی از سنگ آهکی که در ساختن اجاق به مصرف می رسید پخته و آهک زنده می شده است؛ پس از بارندگی آهک زنده شکفته می شده وبه شیر آهک تبدیل می شده که هنگام گرفتن، اجسام پیرامون خود را به هم می چسبانده است.

در ایران برای پختن سنگ آهک زمین را در جای کوره کمی گود می کردند و در آن بته ها و سنگ آهک را لایه لایه و مخروطی روی هم میچیدند و روی آنها را گل مالی می کردند بته ها را از پائین آتش می زدند بته ها میسوخت و سنگ آهک پخته می شد.سپس روی سنگ آهک و خاکستر آب می پاشیدند سپس با غربال کردن، سنگهای نپخته را جدا می کردند.

زغال بته در ملاتهای آهکی سنگ شده ساختمانهای باستانی گویای این روش آهک پزی است.

اما بطور کلی ، تهیه انواع آهک متفاوت است که در اینجا به چند نمونه اشاره می‌شود.
تهیه آهک معمولی

برای تهیه این نوع آهک ، از کوره‌های ثابت و غیر پیوسته یا از کوره‌های مکانیکی استفاده می‌شود.

1.کوره‌های ثابت و غیر پیوسته:

در این کوره‌ها که به روش سنتی کار می‌کنند، خرده‌های سنگ آهک را در اندازه‌های تقریبی 10 سانتیمتر روی هم می‌چینند و سطح آن را با کاه گل می‌پوشانند. سپس از قسمت پایین با کمک سوخت (بوته ، چوب ، زغال یا نفت سیاه) تا دمای 1000 درجه سانتی‌گراد به آن گرما می‌دهند، پس از زمان معینی گرما دادن را قطع کرده ، بعد از آنکه کوره سرد شد، آهک زنده حاصل را خارج می‌کنند (چون در زمان خالی کردن ، آهک کوره کار نمی‌کند، از اینرو ، آن را کوره ثابت و غیر پیوسته می‌گویند).
2.کوره‌های مکانیکی و پیوسته:
این کوره‌ها نیز انواع مختلف دارند. کوره آلبرگ که در قسمت پایین آن ، شبکه فلزی ضخیمی ‌تعبیه شده است و بر روی آن ، مخلوط زغال (به‌عنوان سوخت) و سنگ آهک را قرار می‌دهند. گرمای سوختن زغال ، دمای کوره را بالا می‌برد و سنگ آهک را تجزیه و به آهک تبدیل می‌کند. آهک حاصل از پایین شبکه فلزی و گاز دی‌اکسید کربن نیز از بالای کوره خارج می‌شود. عیب عمده استفاده از این نوع کوره آن است که مقداری خاکستر زغال در آهک وارد می‌شود. بازدهی این روش بین 12 تا 14 تن آهک در روز است.
3.کوره شماتولا :
این کوره شبیه کوره آلبرگ است، با این تفاوت که قسمت آتشدان آن در خارج از محفظه کوره قرار دارد و از اینرو ، عیب مخلوط شدن آهک با خاکستر زغال را ندارد.
4.کوره‌های گردان :
این کوره‌ها مشابه کوره پخت سیمان هستند. بازدهی این نوع کوره‌ها از انواع دیگر بالاتر است.

آهک شکفته :

هرگاه بر روی اکسید کلسیم (آهک زنده) ، آب ریخته شود، بر اثر واکنش با آب ، گرما ایجاد می‌کند که موجب بخار شدن قسمتی از آب می‌شود. در این عمل ، آهک بر اثر جذب آب ، متورم شده ، سپس به‌صورت گرد سفیدی در می‌آید که اصطلاحا «آهک مرده» نامیده می‌شود، (زیرا در تماس با آب ، دیگر واکنشی از خود نشان نمی‌دهد) و این عمل را شکفته شدن آهک نیز می‌گویند.
آهک زنده را به روشهای زیر شکفته می کنند.

تر

خشک

بخار آب



انواع ملات های آهکی:



گل آهک:

خاک رس + گرد سنگ آهک که دارای رنگ کبود است . این نوع ملات در پوشش طاقهای بناهایی چون حمامها و آب انبارها استفاده می شود و در مناطق مرطوب در پوشش ها، ملات گل آهک به جای گچ و خاک استفاده می شود.گاه به جای استفاده از گل رس، آجر یا گل پخته را به صورت گرد در آورده و با گرد آهک مخلوط می کردند که به عنوان اندود در کف ها بسیار خوب عمل می کرد؛ در تخت جمشید از این اندود در کفسازیها استفاده شده است.

ماسه آهک

ماسه آهک بهترین ملات برای ساختن دیوارهای سنگی و آجری در بناهای آبی مثل آب انبارها و حمام هاست. در ساختن این ملات ابتدا ماسه شسته تمیزکه دانه بندی آن به اندازه عدس باشد را انتخاب می کردند بعد گرد آهک را به صورت خمیر در می آوردند.

به خمیر آهک به صورت تدریجی ماسه شسته اضافه می کردند بعد به خمیر به دست آمده مدت هفت روز صبح وشب آب می دادند .

این ملات به مراتب محکم تر از سیمان امروزی بود .

ماسه آهک برای دیوارهای مجاور آب ، دوال یا لب باغچه یا لب پشت بام کاربرد دارد. برای دوال، ماسه آهک خالص استفاده می کنند، برای دیوار چینی جهت چسبندگی بیشتر به این ملات کمی خاک رس اضافه می کنند .

در مناطق مرطوب مانند گیلان و مازندران برای دیوارها از ملات ماسه آهک استفاده می کردند.

: ساروج

از ابتکارات معماران ایرانی در دوران بسیار کهن است. برای ساختن آن نخست خاک رس و آهک را به نسبت شش و چهار مخلوط می‌کنند و گلی سفت می‌سازند و دو روز آن را ورز می‌دهند. بعد، قسمتی از خاکستر کوره‌های حمام را با مقداری مواد الیافی لوئی (تخم و پرزهای نوعی نی است) به آن اضافه می‌کنند و مخلوط تازه را با چوبهایی به قطر ده سانتی متر

می‌کوبند تا به خوبی باهم عجین شوند.



ساروج :

10 پیمانه گرد آهک شکفته شده

10 پیمانه خاکستر الک شده

1 پیمانه ماسه بادی

30 تا 50 کیلو گرم قاصدک،پشم شتر،...

آب به تناسب



ساروج به دو صورت استفاده می شود:

به صورت شفته : در سازه

آب انبار: سخت ترین ساروج ساروج آب انبار است و حتما باید در آن به جای کاهگل قاصدک باشد زیرا باید خیلی لطیف باشد و چیزهای ظریف اجازه نمی دهند ساروج ترک بخورد.

ساروجی که در آن از تخم مرغ استفاده شود خیلی ظریف است و در آینه کاری و برای مرمت تزئینات از آن استفاده می شود.

اهمیت ساروج:

در دروان گذشته، ساروج از اهمیت خاصی برخوردار بوده و جهت ساختن حوض، پل ، آب انبار،برکه گرمابه و بنای خانه وسد کاربرد داشته‌است.امروزه سیمان جای آن را گرفته است. ساروج یکی از مصالح قدیمی مصرف شده در ایران و بعضی کشورهای پیرامون ایران است که تاریخ دقیق شروع کاربرد آن را نمی‌توان حدس زد، ولی نمونه‌هایی ۷۰۰ ساله از ساروج هم‌اکنون در نقاط مختلف ایران یافت می‌شوند. از کشورهای دیگری که ردپایی از ساروج در آن یافت می‌شود، کشورعمان و همچنین کشور یمن است. در دانشگاه‌های کشور عمان، به ساروج به عنوان یک ملات نگریسته می‌شود.

حوضچه اى ساروج پاراوخوگرد هرمزگان



آخرین باری که در ایران از ساروج استفاده شده حدود هشتاد سال قبل و در ابتدای دوره پهلوی بوده که از این تاریخ به بعد این ملات کلا به فراموشی سپرده شده و از صحنه ایران حذف گردیده‌است. (دلیل از بین رفتن ساروج سختی کار با آن بوده است) و فقط در کتب مصالح به آن اشاره شده‌است. در افغانستان هم اکنون از این ملات استفاده می شود. برای مثال در سال 1384 برای تعمیر و بازسازی باغ بابر در کابل هنگام ساخت حوضچه و آب نمای پلکانی از ساروج استفاده شده است.

برای این منظور بر محیط دایرهای به قطر 10 متر مربع چاله ای به پهنای نیم متر و عمق نیم متر کنده و داخل آن مصالح لازم شامل خاکستر، آهک، ماسه ریز،خاک سرخ و آب ریخته و سپس چرخ سنگی (مشابه لاستیک خودرو)که توسط دو نفر با طناب کشیده و داخل گودال نیم متری چرخانده می شد و یک نفر پس از عبور چرخ سنگی، مصالح کوبیده شده را با بیل زیر و رو می کرد تا دو باره چرخ سنگی از روی آن بگذرد و به این ترتیب مدت زیادی ملات ورز داده می شد. سپس ملات آماده در محل آن استفاده و روی آن گونی خیس می انداختند. استاد کاران افغان معتقد بودند این ملات از سیمان محکم تر است.

(ساروج به دلیل ترکیب پذیری با خاک رس بهتر از سیمان عمل می کند.)



انواع ساروج:

1.ساروج دیمه :آهک7+خاکستر3+لوئی

بهترین خاکستر از چوب سپیدار و کبودار است . از خاکستر خن حمام هم استفاده می شده است.این نوع ساروج هم در اندود و هم در آژند استفاده می شود.در استفاده به عنوان اندود در دیوار مورد نظر آنقدر ماله می کشیدند تا عرق کند و سپس روی آن را با گونی می پوشاندند. مدت سه تا هفت روز این کار را انجام می دادند که باعث می شد سالیان دراز محفوظ باشد.

2.ساروج لوئینه:آهک+گچ+خاک رس+لوئی:لوئی برای یکپارچه و محکم کردن به کار می رود.

3.ساروج معمولی: آهک+گچ+خاک رس+ماسه



شفته آهکی:

شفته ترکیبی است از گل رس + شن+ماسه+گرد آهک+آب این مواد را به وسیله تُخماق می کوبند تا شفته حاصل شود. شفته در اصل نوعی ساروج است که در مکانهای باربر به عنوان ایزوله به کار میرود و نباید روی آن زود بارگذاری کرد حداقل باید 1-2 هفته بماند. شفته به صورت طیفی، خاک را استحکام می دهد و داخل خاک نفوذ می کند و از این نظر از بتن بهتر است.

بنا بر میزان آهک 3 نوع شفته داریم:

1- شفته آهک معمولی با میزان آهک متوسط در مناطق معمولی

خاک رس+ آهک +

آب + خرده آجر یا خرده سنگ

2- شفته آهک تیزان با میزان آهک بسیار بسیار زیاد در مناطق مرطوب برای پی ریزیهای قوی استفاده می شود این شفته شل است و آن را خیلی به هم میزنند تا قوام بگیرد.

3- شفته آهک چرز با میزان آهک بسیار بسیار کم در مناطق خشک در این نوع شفته از شیر آهک استفاده می شود و در آن از نخاله آجر + پاره آجر + سنگ ریزه و گل که کاملا کوبیده و با آب مخلوط شده باشد؛استفاده می شود.

شفته ریزی:

شفته آهكی كه با دوغاب ساخته و خوب عمل‌آوری شده باشد، دارای مقاومت 7 روزه معادل 5 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع و تاب 28 روزه حدوداً 10 كیلوگرم بر سانتیمتر مربع خواهد بود كه این مقاومت برای بستر پی ساختمان یا راه كاملاً مناسب است.

آهک مصرفی میبایست حتما برای استفاده در شفته قبلا بصورت کامل شکفته شده باشد و پس از سرند شدن برای تهیه شفته مورد استفاده قرار بگیرد.

بهتر است که مخلوط شفته آهک در کنار فونداسیون ساخته شود تا براحتی بتوان آن را به داخل محل خاک برداری منتقل کرد. در شکل های بعدی اجرای صحیح و اجرای نادرست را مشاهده میکنید.

شفته آهکی که هنوز قابل بارگذاری نیست. رد پا هنوز روی آن باقی می ماند.

-گرفتن و سفت شدن شفته آهک مانند ملاتهای آبی است و نیازی به دی اکسید کربن هوا ندارد.

-بهتر است شفته آهک را با دوغاب آهک بسازیم زیرا هر چه اکسید کلسیم آهک بیشتر در آب حل شود و هر چه آهک بیشتر دوغاب آهکی باشد شفته زودتر می گیرد و تاب فشاری آن بیشتر است.

- حجم ملات ماسه اهک و شفته اهکی ثابت است و پس از گرفتن سفت و سخت شده و دیگر نه جمع میشود و نه باد می کند.

- سیلیس خاک بیشتر با آهک ترکیب می شود . اندازه آهک در شفته آهک و گل آهک بستگی به میزان خاک(سیلیس) دارد هر چه سیلیس بیشتر باشد آهک بیشتر می شود.

- شفته آهکی بیش از 3 هزار سال در ایران زمین پیشینه دارد.

- آتشکده ها و ساختمانهای دیگرکه از زمان ساسانیان بجا مانده اند با پی شفته آهکی و ملات گل آهک ساخته شده اند. همه مسجدهای بزرگ ایران مانند کبود تبریز که آن را فیروزه اسلام می نامیدند ، مسجدهای بزرگ اصفهان و مشهد ، شمس العماره و مدرسه سپهسالارتهران و .... روی شفته آهکی و با ملات گل آهک ساخته شده اند در حالی که آئین نامه های پایدار کردن خاک با آهک پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای صنعتی نوشته شده است.

- ملات گل آهک و شفته آهک در هوای نمناک زودتر می گیرد و سفت و سخت می شود و تاب زیاد پیدا می کند.

- آهک ماده ای است که در مقابل رطوبت از دوام کافی برخوردار است اما در جای خشک می پوسد و از بین می رود و تخریب می کند . بنابراین شفته آهک نیز معمولا در ساخت بناهای آبی مثل دیوار ، آب انبارها و.... و بناهای در مجاورت رطوبت کار آرائی دارد.

- در مناطق خشک از شفته کم آهک یا بدون آهک برای پی ریزی استفاده می کنند.

از آهک به عنوان:
آژند:ملات،ماده ای خمیری شکل که میان قطعات مصالح بنایی را پر می کند .
اندود:ماده ای خمیری شکل که روی سفت کاری بنا به کمک دست یا ماله کشیده می شود.
برای استفاده از آهک در انواع آژند و اندودها ابتدا آهک را پودر می کنند سپس روی آن کمی آب می ریزند تا شکفته شود بعد آن را سرند می کنند تا نا خالصی ها جدا شود و گرد آهک خالص به دست آید.
آمود: آنچه به بدنه بنا الحاق می شود مثل انواع تزئینات.
برای تزئین ساختمانهای آبی مثل حمامها از آهک بری استفاده می کردند. بهترین نمونه آن را می توان در حمام وکیل شیراز مشاهده کرد .
در حمامها نقوش آهک بری معمولا اساطیری هستند.


مراحل انجام آهک بری :

قشر اول:سطح مورد نظر را با یک لایه ماسه آهک می پوشانند و مرتبا ماله می کشند تا قشر مورد نظر آماده شود .

قشر دوم(قشر رنگی):از جنس ساروج دیمه است.

رنگ سیاه:ساروج دیمه+خاک زغال+شیر برای افزایش چسبندگی

رنگ قرمز: ساروج دیمه+گل اخرا+شیر

رنگ لاجوردی: ساروج دیمه+لاجوردی و گل مالش+شیر

قشر سوم:فقط خمیر آهک است که به صورت اندود روی قش دوم می کشند و ماله کشی زیاد ندارد. پس از این مرحله به روش گرته زنی نقش مورد نظر را ایجاد کرده و با برشهایی که روی این قشر ایجاد می کنند لایه رنگین زیرین نمودار می شود.

آفت های آهک:

آلوئک آجر: در مواد آجر مقداری آهک وجود دارد که زمانی که به آن آب می رسد شکفته می شود و در مرمت خطر ناک هستند.

اگر مقدار ان کم باشد سفیدک می زند و اگر زیاد باشد ترک بر می دارد. آلوئک بیشتر در کارهای جدید به علت استفاده از آجرهای نا مرغوب دیده می شود.

سفیدک کربناتی:

به علت ناشی بودن استاد کار است که آجر را خیس نمی کند.

کاربردهای مهم آهک

آهک کاربردهای زیادی در کارهای ساختمان‌سازی و تهیه فرآورده‌های صنعتی و شیمیایی دارد که به بسیاری از آنها اشاره می‌کنیم:



1- تهیه ظرفهای چینی : چینی‌ها در واقع ازانواع سرامیک محسوب می‌شوند و به دو دسته چینی‌های اصل یا چینی‌های سخت و چینی‌های بدلی تقسیم می‌شوند.

2- تهیه شیشه‌های معمولی : عمدتا شامل سیلیس ، کربنات کلسیم (یا آهک) ، کربنات سدیم و زغال کک است. در صنعت شیشه‌سازی ، کلسیت خالص را به شیشه‌ ی مذاب اضافه می‌کنند، گاز کربنیک حاصله از ذوب آن موجب همگن شدن توده مذاب شیشه می‌گردد.



3- تهیه سیمان : ترکیب سیمان به صورت (آهک، رس، آهن ، گچ ، سیلیس) که با درصدهای مختلفی این مخلوط در کوره پخته و محصول حاصل بعد از خرد شدن و مخلوط شدن با آب و بعد از سفت شدن به سیمان تبدیل می‌شود.


4- تهیه ساروج : ساروج یا ملاط ، مخلوطی از آهک ، ماسه و آب است که بر خلاف سیمان در داخل آب خود را نمی‌گیرد و سفت نمی‌شود، ولی در مجاورت هوا به علت جذب گاز دی‌اکسید کربن و تشکیل سنگ آهک، به‌تدریج سفت می‌شود.
5- قندسازی:در تهیه قند و شکر ، از آهک برای تصفیه و جداسازی ترکیبات فسفاته و اسیدهای آلی استفاده می‌شود..
6- دباغی پوست : قبل از دباغی پوست باید عملیات آماده‌سازی را به منظور حذف ضایعات باقیمانده بر روی پوست ، بر روی آن انجام داد.
یکی دیگر از مصارف عمده آهک در صنایع شیمیایی و در آزمایشگاه‌های شیمی ، تهیه هیدروکسید سدیم از کربنات سدیم و هیدروکسید آمونیوم از کلرید آمونیم است.

7- تهیه کود :
نوع نامرغوب آن در صنعت تهیه قلیائیان و به عنوان کود در زمینهای بی آهک بکار می‌رود

8- مصرف آهک در کاغذ سازی

9- مصرف آهک در مصالح ساختمانی و سرامیک

به عنوان ملات ، روکش داخل ساختمان و در شیشه سازی به عنوان کمک ذوب از آهک بهر ه می‌گیرند. در دیرگدازهای دولومیتی ، نیز آهک بکار می‌رود. در تهیه سیمان نیز آهک ماده اصلی و عمده را تشکیل می‌دهد.

10- در صنایع رنگ سازی : از آهک به عنوان ماده پرکننده استفاده می‌کنند.

11- در چرم سازی : برای جدا کردن مو یا پشم از پوست حیوانات از آهک بهره می‌گیرند.(صنعت دباغی)

آب از آهک استفاده می کنند.PH12- در کشاورزی : برای کنترل

استفاده در صنایع شیمیایی :
آهک در صنایع شیمیایی به عنوان یک ماده اولیه و همچنین برای خنثی کردن اسید و به عنوان کمک ذوب ، ماده قلیا کننده ، جاذبه رطوبت ، عامل چسبندگی و... بکار می‌رود. این نوع آهک بایستی با درصد کلسیم زیاد باشد.
در تهیه کربنات و بی‌کربنات سدیم
تهیه کاربید کلسیم
مواد شیمیایی آلی
سایر مصارف شیمیایی : تهیه منیزیم از آب دریا، تهیه نمک طعام و حشره کشها و مواد رنگی.

تهیه پودر مل :
سنگ آهک با درصد بالا از کربنات کلسیم در کارخانه‌های سنگ کوبی به صورت پودر تهیه می‌گردد که به عنوان مل به بازار عرضه می‌شود.

دیگر مصارف سنگ آهک :
نمونه‌ای از سنگ آهک بسیار دانه ریز که به سنگ چاپ معروف است، قابل استفاده در چاپ و امور چاپی است. بالاخره سنگهای آهکی در خمیر دندان سازی، لاک سازی ، عطرسازی و لاستیک سازی کاربرد دارند.





مصارف آهک زنده و هیدراته

و آهن و فولاد41 درصد، صنعت ساختمان 32 درصد، محیط زیست 3 درصد، صنایع شیمیایی 6 درصد،کشاورزی ، سرامیک ، رنگ سازی، تصفیه قند،کاغذ سازی ، چرم سازی ، و صنعت نفت 8 درصد را شامل می‌شوند.
صنایع فولاد

تا پیش از سال 1960 آهک به عنوان کمک ذوب در فولاد سازی همراه با دیگر مواد و به روش کوره‌های روباز ، استفاده می‌شده است. از سال 1960 به این سو و با رواج روش کوره‌های، فقط از آهک به عنوان کمک ذوب استفاده می‌شود.



مصارف بهداشتی آهک

بهبود کیفیت آب آشامیدنی

خنثی کردن پسابهای اسیدی کارخانه‌ها

کنترل PH پسابها و راسب کردن مواد زاید

کنترل آلودگی هوا : در کارخانه‌های ذوب فلزات و نیز به عنوان جذب کننده گازهای سمی از آهک استفاده می‌کنند.

گزارش کارگاه مرمتی حمام کردشت



مستند نگاري:
اولين اقدامي كه براي انجام عمليات حفاظتي و مرمتي انجام می گیرد،مستند نگاري و عكاسي دقيق از تمام آسيب ها و وضعيت موجود آهك بري هااست. اين كار براي جمع آوري اطلاعات اوليه و همچنين ثبت وضعيت موجود براي مطالعه بيشتر روي ماهيت و آسيب هاي تزيينات و احيانا مقايسه با ديگر تزيينات مشابه انجام میگیرد. همچنين براي در دست داشتن موتيف هاي مختلف از نظر نوع و شكل تزيينات، از هر عنصر طراحي و برداشت در مقياس 1:1
انجام می شود. اين كار براي تعيين مقدار آسيب ديدگي در هر قاب يا ديوار تزيين شده نيز بكار مي رود .

عمليات استحكام بخشي

با توجه به اينكه در اكثر تزيينات لايه هاي نهايي سفيد رنگ بشدت طبله می کند و در معرض ريزش قرارمی گیرد(در اثر خشکی زیاد یا رطوبت زیاد) براي جلوگيري از اين امر براي اولين قدم در حفظ تزيينات موجود بايد لايه هاي آسيب ديده در جاي خود تثبيت و محكم شوند. اين امر ابتدا از بيروني ترين لايه آغاز می شود .لايه هاي سفيد رنگ كه اغلب از بستر خاكستري خود جدا شده و فاصله يافته اند با استفاده از رزين بعنوان يك ماده چسباننده به جاي خود بازگردانده می شوند. اين امر بصورت تزريق رزين با استفاده از سرنگ به پشت آنها با احتياط كامل انجام می گیرد.

رزين به لحاظ اينكه قابل حل در آب است و كمترين تاثير شيميايي در آهك را باعث مي شود ؛ انتخاب می شود و براي اينكه قدرت نفوذ و چسبانندگي آن در پشت اين لايه ها در حد مطلوب باشد از محلول 20-15% اين محلول استفاده می شود . اين درصد نه آنقدر غليظ است كه از نفوذ آن در بدنه’ لايه ها كم كند و نه آنقدر رقيق كه شكاف بين لايه هاي پوسته شده را پر نكند .

تثبيت لايه هاي تداركاتي:

پس از اطمينان از اينكه لايه هاي سطحي ضعيف شده بصورت كامل تثبيت شده و از حالت خطر بيرون آمده اند بايد لايه هاي ضخيم تري از آهك بري ها را كه به همراه لايه هاي تداركاتي از بستر ديوار جدا شده اند استحكام بخشي کرد.

براي شناسايي مكان هاي طبله كرده و همچنين مناطقي كه چسبندگي خود به ديوار اصلي بنا را از دست داده اند ، علاوه بر مشاهده ظاهري، كه در بيشتر نقاط بودن شكاف ها و ترك هاي افقي و عمودي بروي لايه هاي اصلي و تداركاتي مويد اين آسيب هستند، با زدن ضرباتي كه بروي لايه هاي آهك بري انجام مي گیرد مناطق آسيب ديده شناسايي مي شود. براي رفع هر يك از مناطق ، زير اين مكان ها با ملات گچ و پلاكسي تول پر مي شود اين كار با استفاده از ملات گچ به همراه درصدي پلاكسيتول 10-7% با پمپ هاي دستي و با تزريق در پشت لايه هاي طبله كرده انجام می گیرد.

براي تزريق در قسمت هايي كه لايه ها شكاف يا حفره اي دارند(سوراخهای حشرات) از طريق همان حفره ها يا شكاف ها انجام می گیرد و در قسمت هايي كه فاقد اين حفره ها بودند با ايجاد چند سوراخ در نقاط غيرحساس اجرا می شود.

پلاكسي تول تركيب شده در دوغاب گچ براي تزريق هم تا حدودي چسبندگي ملات گچ را افزايش مي دهد و از طرفي نيز گچ تزريقي را در مقابل رطوبت احتمالي تا حدي مقاوم مي سازد گچ استفاده شده در اين كار نيز داراي دانه بندي بسيار ريز است تا از حداقل تخلخل در هنگام استفاده برخوردار باشد .

قبل از انجام تزريق نيز حفره هاي موجود، با تزريق آب كمي مرطوب مي شود تا از جذب فوري آب ملات گچ جلوگيري شود. اين كار موجب مي شود عمليات گيرش گچ بطور كامل انجام گيرد و گچ به چسبندگي كامل برسد. براي اطمينان از پر شدن كامل مكان هاي طبله كرده با ايجاد سوراخ هاي فرعي مورد آزمايش قرار مي گیرد.

در بعضي نقاط با اينكه نشانه هاي طبله كردن در لايه هاي آهكي مشهوداست ؛ تزريق ملات گچي قابل اجرا نیست و با فشار پمپ هاي دستي اين تزريق انجام نمي گیرد. اين موارد مويد اين است كه ملات چسباننده اين لايه ها به يكديگر و به ديوار بنا خاصيت خود را از دست داده اند و متخلخل هستند. براي رفع اين موارد نيز رزين تزريق مي شود. اين رزين با پر كردن حفره هاي موجود در بدنه ملات ها، از طرفي چسبندگي نسبي آنان را باز مي گرداند و از طرفي از ادامه فرسايش ملات جلوگيري مي كند.



اين عمل براي اين است تا از جذب سريع آب در راه نفوذ محلول به بدنه و توقف رزين محلول، در سطح بيروني جلوگيري شود. پس از دادن رطوبت لازم به بدنه كه با استفاده از پمپ هاي دستي افشان كننده آب، انجام می گیرد؛ محلول 3% رزين پلاكسی تول با استفاده از سرنگ (در مناطقي كه از وسعت كمتري برخوردارند) و يا قلم موي نقاشي (در مناطقي كه وسعت بيشتري دارند) تزریق می شود. اين كار در دو نوبت انجام می گیرد. كه نوبت دوم پس از نفوذ كامل محلول نوبت اول، دوباره انجام می شود. اين عمليات اشباع هم، استحكام نسبي به لايه هاي فرسوده

مي بخشد و هم مانع از ادامه فرسايش لايه ها و سرايت آن به مناطق مجاور مي شود.

عمليات اشباع در لايه هاي فرسوده آهكي نيز انجام می گیرد. اين لايه ها به علت از بين رفتن لايه كازئيني به شدت دچار فرسايش و ريزش شده اند و تزريق رزين به اين لايه ها اين مشكل را در آنها تا حدودي مرتفع مي سازد.



پاكسازي آلودگي هاي سطوح:

اگرسطح آهك بري ها دچار آلودگي هايي مانند نوشته هاي با انواع مواد شيميايي و طبيعي و چركيهاي گرد و غبارباشد؛براي هر نوع آلودگي حلال يا روش خاصي اختصاص مي يابد. در انتخاب حلال ها بايد دقت شود تا حلال هايي انتخاب شوند كه كمترين تاثير منفي را در آهك داشته باشند. اين محدوديت باعث می شود كه در اكثر موارد از روش هاي مكانيكي براي رفع آلودگي ها استفاده شود اما در بعضي موارد نيز ناگزير از بكار بردن مواد شيميايي هستیم.

بطور مثال محلول آب و الكل در بسياري از آلودگي ها كارگر می افتد ولي در مواردي مانند دوده هاي چرب مجبور به استفاده از آمونياك رقيق و پاك كننده هاي ديگرهستیم. و حتي براي پاك كردن نوشته هايي كه با مداد معمولي نوشته شده اند ،از مداد پاك كن هاي موجود در بازار استفاده میشود كه نتيجه بخش است.

پاكسازي سطوح آهك بري بايد بعد از تثبيت لايه ها انجام گیرد. زيرا فشار يا حركتي كه در روي لايه اعمال مي شود ممكن است موجب ريزش در لايه هاي ضعيف شود البته در عمليات استحكام بخشي دقت می شود تا از قرار گرفتن رزين روي چركيها جلوگيري شود تا از تثبيت چركيها ممانعت به عمل آيد.

شستشوي سطحي نيز با آب الكل و آب آمونياك بوسيله پنبه (اپليكا تور) و با دقت فراوان قسمت به قسمت انجام می شود. كه اين كار روي چركيهاي با ضخامت كم جواب مي دهد.

و همانگونه كه ذكر شد در باقي چركيها كه موادي با خصوصيات ويژه اند؛ حلال هاي ديگر آزمايش می شود و يا به روش هاي مكانيكي پاكسازي صورت می گیرد. بطور مثال از پارچه هاي كنفي براي سطوحي كه با گچ یا خرده آجر نوشته شده اند استفاده می شود و در مواردي حتي مجبور به استفاده از تيغ پيستوري هستیم. بطور كلي پاكسازي آلودگي ها وقت و انرژي بسياري را صرف می کند.

پاكسازي شوره ها :

شوره به دلیل حل شدن نمک های محلول موجود در آب است.

براي پاكسازي شوره ها كه حساسيت بيشتري نيز داشت از روش هاي مكانيكي استفاده می شود. ابتدا به وسيله قلم مو هاي معمولي شوره هاي بسيار سست و پنبه اي شكل از سطح تزيينات پاك می شود. و شوره هاي سفت شده نيز به كمك ابزار فلزي (بومخوار) و تيغ با تراشيدن دقيق از روي تزيينات برداشته می شود.

اين كار زمان نيروي بسياري را صرف می كند. از طرف ديگر روند شوره زدن در آهك بري ها متوقف نشده است و رطوبت بر جاي مانده در بدنه تزيينات به علت ايزولاسيون راهي بجز سطح تزيينات براي خروج ندارد . اين حركت، رطوبت نمك هاي محلول را نيز با خود به سطح مي آورد. براي تخليه سريع رطوبت و همچنين توقف شوره زدن دو عمل توامان انجام می گیرد:

يكي گرم كردن كلي اتاق بوسيله بخاري و ديگر قرار دادن يك هوا كش بر روي نورگير اتاق براي تسريع جريان هوا.

تثبيت و پوشش دهي نهايي:

پس از پاك شدن تمام آلودگي هاي موجود بروي اين تزيينات بايد سطح آنها پوشش داده شود.

براي اين كار نيز رزين پلاكسي تول ترجيح داده می شود براي اينكه قدرت نفوذ پلاكسيتول در جسم لايه ها بيشتر شود(اين لايه ها ديگر فاقد لايه كازئيني سطح خود هستند و بدنه آنها به شدت در مقابل عوامل مانند سايش ها سست و يا هوازدگي متاثر هستند)پلاكسيتول در غلظت پايين استفاده می شود؛ غلظتي نزديك به 5درصد. قبل از اجراي پوشش دهي براي بيشتر كردن دامنه نفوذ رزين ابتدا بطور مختصري آب پاشي می شود اين مقدار رطوبت كه بروي سطح خشك آهك بري ها ايجاد مي شود مانع از جذب فوري آب محلول و توقف رزين موجود در محلول در سطوح خارجي مي شود.

عمل پوشش دهي نيز به روش اسپري انجام می گیرد.اين روش علاوه بر اينكه يكدستي خوبي دارد؛ از طرفي نقاطی بسيار كوچك در لايه پوشش دهنده باقي مي گذارد تا عمل تنفس لايه قابل انجام باشد.

عمليات مرمت و احيا نقش

انتخاب شيوه مرمتي :

براي اجراي كار مرمتي در منطقه فوق الذكر شيوه اي اتخاذ می شود كه شايد بتوان آنرا باز زنده سازي نقش ناميد. در اين شيوه ما سعي می کنیم با رعايت اصول اوليه مرمت با در نظر گرفتن شرايط محيطي مانند كاربري آينده بنا، شرايط آب و هواي بنا و از طرفي نظر كارفرما طوري عمل كنيم كه نه به اصالت نقوش و تزيينات باقي مانده لطمه بخورد و نه ابهامي در نقوش باقي بماند. اين شيوه بصورتي است كه نقش ها و كليت نقش هاي موجود بروي ديوار بصورت رنگي بر روي يك بستر گچي و با داشتن تفاوت و تمايز با نقوش اصلي احيا شوند. در انتخاب بستر نيز كه بصورت گچي اجرا می شود ؛ ديگر لزومي براي استفاده از ملات آهك وجود ندارد؛ به لحاظ اینکه محيط عملكردي غير از حمام را دارد. و در نهايت بستر گچي بخاطر مقاومت آن در محيط هايي با اين مشخصات و هم مناسب بودن براي اجرايي رنگي بعنوان بسترمناسب، انتخاب می شود.

بسترسازي و آماده سازي زمينه :

آماده سازي بستر و لايه تداركاتي براي اجراي نقش با كشيدن يك لايه گچ زمينه بروي ديوار و يك لايه نازك تر بعنوان لايه بستر رنگ انجام می شود. گچ با دانه بندي ريز براي چسبندگي بالا انتخاب و در مناطق ريخته شده كشيده می شود. در ملات گچ مزبور درصدي نيز پلاكسي تول اضافه می شود تا اندود اجرا شده با توجهي به تخلخلي كه رزين در گچ ايجاد مي كند وزن حجمي كمتري داشته باشد اين اندود در نهايت بافتي نزديك و مشابه به بافت لايه آهكي سفيد به خود می گیرد. اين لايه هم سطح با لايه ی زمينه رنگي آهك بري يعني با يك پله اختلاف سطح با لايه سفيد قرارمی گیرد؛

تا پس از اجراي نقش بصورت رنگي داراي تمايز سطحي با سطوح اصلي كار باشد. اين بستر آماده شده پس از خشك شدن كامل بايد براي رنگ گذاري، به اصطلاح بوم شود براي اين منظور محلولي از رزين پارالوييد با درصدي در حدود 5% بروي لايه گچي اجرامی شود. اين محلول از پس دادن گچ به هنگام اجراي رنگ جلوگيري مي کند و از طرفي نيز مانع نفوذ رنگ به لايه گچي مي شود.



برداشت نقش تكميلي :

براي اجراي طرح تكميلي در منطقه آسيب ديده و فاقد طرح به طور كامل شناسايي،و مورد برداشت قرار می گيرد. در طرح برداشت شده علاوه بر طرح ها و نقش مايه هاي موجود مناطق ريخته شده و كمبود نيز مشخص مي شود. پس از برداشت منطقه مذكور نقش يا نقوشي كه بصورت قرينه هستند و عينا در مناطق و يا ديوارهاي ديگر اجرا شده اند شناسايي و آنها نيز مورد برداشت و طراحي قرارمی گیرند. با قرار دادن طرح هاي برداشت شده روي يكديگر و معلوم شدن نقوش ، در منطقه مرمتي اين نقوش روي يك پوستي در اندازه 1:1 و متناسب با ابعاد مكان مرمتي طراحي می شود.



اجراي نقش تكميلي :

طرح اجرا شده روي كاغذ پوستي كه شامل نقوش از بین رفته است؛ سوزن كاري مي شود و پس از اينكار طرح بصورت گرته روي زمينه ايجاد شده و منتقل می گردد. پيش از آن نيز خطوط واگيره دار و محدوده قاب تزييني روي زمينه خط كشي و تعيين شده است. عمل گرته زدن كه تكنيك غالب تزيينات اجرا شونده روي عناصر معماري است با استفاده از پودر رنگي انجام می گیرد.

با برداشت كاغذ پوستي از روي زمينه، طرح گرته شده روي ديوار باقي می ماند. اين طرح براي مشخص تر شدن خطوط بوسيله قلم موي بسيار نازك كه به آب آغشته مي شود قلم گيري می گردد. عمل قلم گيري مهمترين قسمت اجراي نقش است. در اين كار كه با در نظر گرفتن نوع تزيينات و اينكه اين در حالت اصلي بصورت برش بوده است ؛ سعي می شود تا از شيوه و نوع برش انجام شده روي آهك بري ها پيروي كند. پس از قلم گيري نوبت به اجراي رنگ مي رسد.

اجراي رنگ نيز پس از آزمايشات مختلف بر روي رنگ براي يافتن گام رنگي مناسب براي قرار گرفتن در كنار آهك بري ها انجام مي گیرد. رنگ انتخاب شده با توجه به تمايز سطحي كه با نقوش اصلي در زمينه گچي وجود دارد؛ نزديك با رنگ آهك بري ها است. اين كار نيز با دقت لازم و وسواس بسيار با نتيجه مطلوب بروي زمينه انجام می گیرد پس از اجراي نقش در زمينه گچي مي بايست نقاطي از آهك بري بروي زمينه خاكستري كه ريخته شده است نيز تكميل طرح شود. اين نقاط كه تنها لايه سفيد رنگ آهكي آن ريخته است نيز با استفاده از رنگ ساخته شده بر روي زمينه آهكي خاكستري اجرا می شود تا نقاط كمبود و زخم خورده طرح تكميل شود.

رنگ مورد استفاده از تركيب رنگدانه هاي معدني(بعلت داشتن كمترين عارضه منفي و ماندگاري بالا ) با رزين 10-15% پلاكسي تول(بعنوان بست رنگي )و مقدار كمي و گليسيرين(مرطوب كننده) در رنگ هاي مورد نياز ساخته شده است.

تثبيت نهايي :

پس از اطمينان از متناسب بودن گام رنگي و هماهنگي اصولي با آهك بري ها و نيز با توجه به نياز به تثبيت خود آهك بري ها ، مرمت هاي انجام شده بايد بوسيله لايه اي از مواد استحكام بخش ثبيت گردد. كه بوسيله محلول پلاكسي تول 3-5% (براي نفوذ بهتر در لايه هاي آهك بري) كه بوسيله پمپ بادي پاشيد می شود و نيز با پوشاندن تمامي درها و نورگيرها و ايجاد كمي رطوبت در اتاق فرصت كافي را براي نفوذ هر چه بهتر رزين فراهم می شود.



اما با توجه به پايين بودن پلاكسي تول و بالا بودن ميزان رطوبت در آن اقليم احتمال شل شدن اين رزين وجود دارد كه جهت جلوگيري از اين عارضه و استحكام بخشي بهتر(بدليل تشكيل فيلم نازك)و بر اساس زمينه كار و مواد رنگي از رزين پارالوييد استفاده می شود.

پارالوييد مي تواند بصورت فيلم نازك روي سطوح انجام شده قرار بگيرد اين نقوش را از رطوبت و آسيب هاي هوا زدگي محافظت مي كند. ونيز به لحاظ شفاف بودن تغيير رنگ در نقوش اجرا شده ايجاد نمي كند. غلظتي كه بدين منظور براي پارالوييد تهيه می شود بصورتي است كه حالتي براق به سطوح ندهد ولي وظيفه حفاظتي خود را نيز بتواند به انجام رساند اين غلظت در حدود تقريبا 5% بوده و براي قرار دادن پارالوييد بصورت فيلم نازك روي سطح از روش افشان (پمپ بادي )بهره گرفته می شود. محلول پارالوييد بروي سطح پاشيده می شود و بدين ترتيب لايه رنگ شده روي گچ بين دو لايه از رزين پارالوييد قرار می گیرد.

منابع:

ویکی پدیا

نیارش سازه های طاقی (معماریان)

مصالح ساختمانی(آژند،اندود ،آمود)در بناهای کهن مرحوم دکتر پیرنیا،مهندس زهره بزرگمهری

مصالح ساختمانی احمد حامی

http://www.maramat87.blogfa.com/post-1.aspx