آموزش تخصصی باستان شناسی

پادشاهی اورارتو

كتیبه اورارتویی "شیشه"

كتیبه صخره ای متعلق به آرگیشی دوم كه در چهل كیلومتری شمال شرق شهرستان اهر در استان آذربایجانشرقی واقع شده است و در نزدیكی روستای شیشه قرار دارد و اهالی آنرا صندوق داشی مینامند

پادشاهی اورارتو
كتیبه سقندل


سقندل دهكده ای در 38 كیلومتری اهر و 5 كیلومتری شرق ورزقان در استان آذربایجانشرقی است.در شمال دهكده در كمركش كوه زاغی بر سنگی مخروطی شكل كتیبه اورارتویی سقندل یا سكندل قرار دارد.كتیبه 115 سانتیمتر در 50 سانتیمتر و در ده سطر است. در پای كوه تعداد زیادی قبور باستانی و. بالای كوه نیز قلعه ای باستانی به چشم میخورد. مردم محل بر عكس اهالی نشت بان كه كتیبه را مقدس میشمردند آنجا را محل زندگی اشباح میدانند و شب هنگام از آنجا عبور نمی كنند . متن قسمتی از كتیبه كه توسط آقای ملیلكیشویلی اهل شوروی سابق ترجمه شده به این شرح است

عرابه ای جنگی خدای خالدی به راه افتاد
آن به كادیانی پادشاه كشور پولو آدی حمله كرد
پولوآدی ناحیه ای كوهستانی است. بیاری خالدی توانا
در عرابه ای جنگی نیرومند خالدی این كشگركشی توسط
سردوری پسر آرگیشتی صورت گرفت
سردوری گوید: من بیست و یك قلعه را گرفتم
من در یك روز چهل و پنج شهر را تصرف كردم. لیب لی اونی
شهر پادشاه و شهر مستحكم را در جنگ گرفتم
سردوری شاه مقتدر شاه شاهان

هنر اورارتویی-دسته دیگ مفرغی با کتیبه ای از ساردوری دوم -موزه ارمنستان

هتر اورارتویی-برنز با نقش اساطیری-قرن هشتم پ.م

پادشاهی اورارتو

كتیبه رازلیق سراب- آذربایجانشرقی

بر پیشانی كوه بلندی از سلسله كوههای شمال سراب كتیبه ای اورارتویی نقر گردیده و به كتیبه رازلیق مشهور است. این كتیبه به خط میخی اورارتویی است و در زیر آن سكویی ایجاد كرده اند و برای رسیدن به كتیبه باید از آن بالا رفت.ابعاد كتیبه 80 در 120 سانتیمتر است. در كنار كتیبه اثار قلعه ای مخروبه به چشم میخورد و در گذشته در این محل دژ دفاعی اورارتویی قرار داشته است. این كتیبه یادگار آرگیشتی دوم شاه اورارتویی است و متن آن به این قرار است

بیاری خدای خالدی، آرگیشتی روزاهینلی گوید
من به سرزمین آریو لشگر كشیدم
من سرزمین اوئوشو را تسخیر كردم
من تا كنار رود مونا رسیدم و از آنجا بازگشتم
من سرزمین گیردو؟،گتوها؟ و توایشیدو را تسخیر كردم
شهر روتومنی؟ را من گرفتم
سرزمینهایی را كه من تسخیر كردم تحت سلطه و باج خود قرار دادم
این قلعه را به زور گرفتم و دوباره آنرا ساختم
من آنرا به آرگیشتی ایردو نامگذاری كردم
تا بخاطر یاری بیا اونی=اورارتو
برای مطیع ساختن سرزمینهای دشمن
به یاری و عظمت خدای خالدی و آرگیشتی بزرگ
شاه جهان ، شاه شاهان ، شاه شهر توشپا
آرگیشتی گوید: هر كس نام مرا محو كند ،یا به این نوشته خسارتی رساند
امیدوارم خدای خالدی (ته ای شیا) و (شیوانی) او را از این گردون بر اندازد

مانایی ها

در قرن 9پ م در شمال غربی ایران در غرب دریاچه ارومیه و همسایگی آشوریان و اورارتوییان دولت نو ظهوری به نام ماننا پدید آمد. در سال 1947در تپه زیویه مرز امروزی آذربایجان غربی و كردستان ایران گنجینه با شكوهی از طلا نقره و عاج از دل خاك بیرون آمد كه پیش در آمدی بر شناسایی مانایی ها شد .در دره سولدوز آذربایجان غربی دهكده های متعددی از دوران پیش از تاریخ كشف شده است. در طول زمان به ترتیب درمنطقه دریاچه ارومیه تا كرمانشاه قبایل مختلفی سكنی گزیدند كه منابع آشوری آنها را گوتیان و لولبیان نامیده اند. در قرن 9 پیش از میلاد یكی از این قبایل در تپه حسنلو شروع به ساخت دژ مستحكم كرد. طبق كتیبه ای كه در بوكان پیدا شده این قوم اعتبار خاصی داشت و كم كم هسته مركزی قوم ماد را تشكیل داد. به موجب سالنامه های آشوری در قرن 9 پیش از میلاد تشكیلات دولتی و قلاع دفاعی خطه ارومیه ساخته شده است. دولت ماننا شامل تمامی نواحی جنوب دریاچه ارومیه و بخشی از دره رود قزل اوزن بود. سازمان اجتماعی ماننا شامل دامداری و پرورش گوسفند و حیوانات شاخدار ،اسب،شتر دو كوهان،قاطر و خر بود.فرهنگ تپه حسنلو عمدتا به دوره چهارحسنلو مرتبط میشود. در این دوره در اوج شكوفایی مانایی ها حمله آشوریان یا اورارتویی ها به آنها باعث كشتار آنها و از بین رفتن آنها میشود. در تپه حسنلو زن و مزدی در بقل هم ،مادری كه كودكی را در آغوش گرفته و چهل زن كه در سالنی خوابیده بودند به یكباره به زیرآواررفته اند و باستان شناسان آنها را از دل خاك بیرون آورده اند

مانایی ها-تپه حسنلو

تپه حسنلو در جنوب غربی دریاچه ارومیه و 12 كیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده قرار دارد و ارتفاع آن از از بستر رودخانه 20 متر و قطر آن 250 تا 280 متر است. شهر حسنلو در كنار دریاچه باطلاقی شور گل قرار دارد و آب تلخ و شور آن قابل استفاده نیست. تپه حسنلو در غرب شهر قرار دارد. تپه های كوچك و بزرگ دیگری در اطراف تپه حسنلو هستند كه ارتفاع آنها از تپه اصلی كمتر است. كاوشهای این منطقه در سال 1313 توسط یك تاجر عتیقه شروع شد. پس از آن طی بیست و دو حفاری از سالهای 1335 تا 1357 توسط هیئت دانشگاه پنسیلوانیا بخشهایی از جنوب غربی تپه خاك برداری شد و دژ و استحكامات دیده شد و نقشه آن ترسیم شد. معماری بنا همانند دژ زیویه است، دیوارهای قطور سه متری با خشت خام که با كاه گل و گل رس قالب زده شده اند و برپایه هایی از لاشه سنگ چیده شده اند. بنای دژ در بعضی قسمتها دو طبقه بوده است. ارتفاع دیوار دژ نه متربود و در هر 30 متر یك برج دیده بانی داشت. ستونها از چوب درخت تبریزی بودند كه پایه های سنگی داشتند و سقف با الوار تبریزی، نی، بوریا و كاه گل ساخته شده بود. آبروهای عمیقی برای فاضلاب درون دژ وجود داشته و بیرون دژ كشاورزی دایر بوده و در مواقع حمله اهالی محل به درون دژ میرفتند.


زندگی در این دژ یك شبه به پایان رسیده و در یک حمله غافلگیرانه توسط آشوری ها یا اورارتویی ها دژ به آتش كشیده شده است و قتل عام مردم جز خاكستر چیزی بر جای نگذاشته است. به موجب آزمایش كربن14 بر روی ذغالهای سوخته، آتش سوزی را در سالهای833پیش از میلاد تا سال811پیش از میلاد درماههای مرداد تا مهر تخمین زده اند، زیرا فصلی بوده كه انگور درون دژ انبار شده بود و زغال انگورها شناسایی شده است

هنر مانایی

آشوریان

نام دولتی باستانی است كه در شمال بین النهرین قرار داشت.حدود چهار هزار سال پیش این دولت تشكیل شد و مدت هزار و سیصد و پنجاه سال دوام آورد.این امپراتوری بر سرزمینهای فنیقیه، فلسطین ،مصر ،بابل،ایلام و غرب فلات ایران تا خلیج فارس حكمرانی میكرد. در سال 600 م دولتهای ماد و بابل دولت آشور را شكست دادند. شهرت آشوریها به جنگیدن ، خونریزی، ساخت سلاح ، سنگتراشی، ساخت جاده و پست است.آشوریها بر همسایگان خود تاثیرات زیادی گذاشتند.

سرزمین آشور

سرزمین آشور ابتدایی دو نوع ساکن داشت: مردم مقیم شهرهای مستقل آشوری یا گروههای کوچ روی بازرگان که در شمال سوریه و آناتولی زندگی می کردند و تحت کنترل آشوریان بودند. کاپادوکیه شهر بزرگ آناتولی بود. در بیش از ده هزار لوح کشف شده از آناتولی تجارت مردم کاپادوکیه با آشوری ها ذکر شده است. آنها راه درازی را از آشور به کانش در آناتولی می آمدند و مسیر را با خر و قاطر طی می کردند. لباس بافته شده در آشور می فروختند و نقره دریافت می کردند.
در نیمه دوم قرن نوزدهم پیش از میلاد در پی نبرد هیتی ها با مردم بومی آناتولی تجارت آشوریان نیز دچار خدشه شد. در 1740 پ م هیتی ها توانستند سیستم حکومتی خود را بنا نهند و در قرن بعد از آن شاهنشاهی قدیم هیتی تاسیس شد که جانشین قدرتهای محلی آناتولی شد . در حالی که هیتی ها در حال قدرت گرفتن بودند سلسله حمورابی رو به ضعف نهاد. مطابق نوشته های آشوری شاه اشنونا بر آشور حکومت می کرد و شمشی اداد در بابل. وقتی اشنونا مرد شمشی اداد آشور را فتح کرد. او پسر بزرگ خود ایشمه داگان را در شهر بزرگ آشوری به نام اکالاتوم نهاد و پسر کوچک خود را در شهر گاری. خود در شمال سوریه شهر شوبات انلیل(تل لیلان) را به پایتختی برگزید اما هنوز سرزمین های بین دجله و فرات در دست آموری ها بود. بعد از مرگ شمشی اداد پسرش شورشهای محلی را سرکوب کرد ولی بخشهایی از شمال غرب را از دست داد و بخشهایی را ایلامیان گرفتند